Titel Afbeeldinge der Stadt Groningen met de omliggende fortressen
Jaartal 1652
Maker / uitgever Egbert Haubois, Salomon Savery, Samuel Pieman, Hendrik Doncker
Gebied Stad Groningen
Techniek Kopergravure, ongekleurd
Maten 46 x 56 cm
Verso Blanco
Deze fraaie stadsplattegrond uit 1652 is een coproductie geweest van Egbert Haubois (delineavit, heeft getekend) , Salomon Savery (sculpsit, heeft de plaat gesneden) en Samuel Pieman (excudit, heeft de kaart vermenigvuldigd). Op het exemplaar van de Van Diepen Stichting is onderaan het adres toegevoegd van drukker Hendrick Doncker te Amsterdam.
De kaart wordt ook wel “de kleine Haubois’ genoemd.
De kaart van Haubois is wellicht de bekendste plattegrond van de stad Groningen, die in latere eeuwen steeds weer werd nagevolgd. Tot de invoering van het kadaster in de 19de eeuw was deze kaart maatgevend, er was geen beter uitgangspunt te vinden.
De vesting heeft al de nieuwe uitleg naar het westen en het noorden. Samen met de zo belangrijke aangepaste vestinggordel werd deze in de eerste helft van de 17de eeuw gerealiseerd. De Publique huysen en Gasthuysen zijn aangegeven en rechtsonder staat een explicatie van Straten, Poorten, Steeghen, gangen en weeghen.
Uitgebreide informatie
De plattegrond is extra aantrekkelijk door de gedetailleerde weergave van belangrijke gebouwen in de stad. Deze gebouwen zijn stuk voor stuk in vogelvlucht getekend. Dit is zo nauwkeurig gebeurd dat bijvoorbeeld rijksbouwmeester C.H. Peters rond 1900 op basis van Haubois´ plattegrond een reconstructietekening kon maken van de panden aan de oostzijde van de Grote Markt.
Heel aardig zijn ook allerlei details en verhalende gegevens in het kaartbeeld. Zo is een scheepstimmerwerf aangegeven bij het Lopende Diep, blekerijen en leerbedrijven aan de noordkant van de stad en er wandelen allerlei figuurtjes over de Vis Marckt en Breede Marckt.
Het is niet precies bekend waar en wanneer Egbert Haubois is geboren, maar hij woonde onder meer in Groningen, Delfzijl en Sneek. In 1631 wordt hij vermeld in correspondentie met Burgemeesters en Raad van Groningen. Hierna begint hij te werken aan een nieuwe kaart van de stad die uiteindelijk in 1637 verschijnt. Helaas is van deze kaart geen versie bewaard gebleven. Ook van een tweede versie uit 1643 is geen exemplaar meer bekend. In 1665 verscheen een nieuwe uitgave van de tweede druk. Deze vierbladige “grote Haubois” is zeer bekend geworden en talloze malen gekopieerd. Er zijn nog maar enkele exemplaren bekend, zoals in de collectie van de Groninger Archieven.
Na een verblijf in Oldenburg vestigde Haubois zich opnieuw in Groningen als landmeter en kaartenmaker. Hij wilde graag een nieuwe versie van zijn stadsplattegrond maken, maar raakte verzeild in een slepend conflict over het recht van uitgave. Uiteindelijk won hij. In 1645 bood hij het stadsbestuur van Groningen aan om twintig plattegronden te maken met daarop tevens de vestingen in de omgeving. In 1647 werd Haubois opvolger van stadsbouwmeester Isebrants. Hij was ook lid van de examencommissie voor landmeters. Zijn overlijden staat in Groningen genoteerd in 1653.
Onze kaart is de “kleine Haubois” en heeft in het midden een fraaie stadsplattegrond (25.5 x 35 cm). Ook de extra decoraties en kleinere kaartjes zijn boeiend. In de bovenrand zijn de wapens van de provincie en de stad Groningen te zien met daartussen zeven portretten van stadhouders. Daaronder het aangezicht van de stad Groningen, een afbeelding van de Walburgkerk en een profiel van de vestingwerken.
Dit profiel geeft een mooi beeld van de forse omwalling van de stad. De vestingmantel had een diepte van zo’n 120 meter en omsloot de stad stersgewijs. De versterking bestond uit een ongeveer 6 meter hoge wal met borstwering en daarop een dubbele bomenrij. Daarna een faucebray ofwel een bedekte weg, ook al weer met twee rijen bomen en een borstwering. Dan een brede gracht en daarbuiten een singelweg met dubbele bomen. Het geheel was bedoeld voor de verdediging van de stad, maar vormde tegelijk een fraaie groene gordel. Dit werd een geliefd wandeltraject voor de Groninger burgers, die vanaf de wal een mooi uitzicht hadden op de stad en de landerijen daarbuiten.
In de zijranden van de kaart zijn de Fortressen aan de oostkant van de provincie in vogelvlucht afgebeeld. Links Boertange, Delfzyll en Het Huys Lier Oort. Rechts Coevoorden, Bellingwolder Schans en Lang Acker Schans.
Ook is in de benedenrand een kaartje toegevoegd van de provincie Groningen met het omringende gebied, Westvrieslant, Groningen, Ommelanden, Drente, Oostvrislant. Deze inzet is gebaseerd op de bekende kaart van Barthold Wicheringe.