Titel Nieuwe caerte waerinne vertoont wordt de gantsche vaert van
Amsterdam over de Watten tot de stadt Hamborch toe.
Jaartal 1634
Maker / uitgever Henricus Hondius
Gebied Noordzee, Zuiderzee en Waddengebied
Techniek Kopergravure, gekleurd
Maten 44,5 x 50,5 cm
Verso Description du canal ou embouchure nomme de Watten, Franse tekst
Deze zeekaart geeft een schat aan informatie over het kustgebied van Noord-Nederland en Noord-Duitsland. De vaarroute vanaf Amsterdam loopt via de Zuiderzee en het Waddengebied door tot aan de Hever bij Hamburg. Aan de kust van de Noordzee is links nog net Scheveningen aangegeven.
Zeekaarten spreken tot de verbeelding omdat ze oorspronkelijk bedoeld waren om aan boord te gebruiken. De informatie op dergelijke kaarten kon de veiligheid van een schip met bemanning bepalen. Kennis van kusten en zeegaten was ook van groot belang voor handel en politiek. De eerste gedrukte zeemansgidsen met zeilaanwijzingen en kaarten van kustwateren verschenen aan het eind van de zestiende eeuw. Het vroegste voorbeeld is de Spieghel der Zeevaerdt van Lucas Janszoon Waghenaer die in 1584 verscheen. Al snel kwam er een flinke productie op gang, waarbij Amsterdam vanaf het begin van de zeventiende eeuw een belangrijke rol speelde.
Zeemansgidsen waren vaak op goedkoop papier gedrukt en werden aan boord in weer en wind gebruikt. Ze zijn daarom relatief zeldzamer dan de zee-atlassen, waaruit deze kaart van Hondius afkomstig is. Een zee-atlas werd in de zeventiende en achtiende eeuw gemaakt voor handelaren en verzamelaars en bevatte een fraaie ingebonden verzameling zeekaarten. Deze kaarten bleven droog en waren ook nog eens gedrukt op luxe papier. Geen wonder dat daarvan meer bewaard zijn gebleven!
Uitgebreide informatie
De vaarroute tussen Amsterdam en Hamburg was belangrijk. Amsterdam lag zeer gunstig voor de scheepvaart vanuit het Wadden- en Oostzeegebied via de Hollandse binnenwateren naar Vlaanderen en Frankrijk. In het begin van de veertiende eeuw kreeg Amsterdam voor Holland het stapelrecht voor bier. Op al het bier dat (onder meer) uit Hamburg werd ingevoerd moest tol worden betaald. Bier was de algemene volksdrank en het Hamburger bier stond bekend om de goede kwaliteit. De schepen zetten hun lading af op de Oudezijds Voorburgwal, die de bijnaam “Bierkaai’ kreeg. Het privilege van de Hamburger biertol betekende een belangrijke economische impuls voor Amsterdam en maakte een goede vaarroute met Hamburg extra belangrijk.
De Nieuwe Caerte komt uit atlas die Henricus Hondius (1597-1651) samen met Johannes Janssonius (1588-1664) uitgaf.
Zijn vader Jodocus Hondius kocht de originele koperplaten van Gerard Mercator in 1604 en gaf meerdere edities uit van de beroemde Mercator Atlas. Na Jodocus’ dood in 1612 namen zijn zoon Henricus en zijn schoonzoon Johannes Janssonius het bedrijf over. De atlas werd steeds uitgebreid en in 1638 leidde dit tot de uitgave van de Atlas Novus. De nieuwe kaart van het Waddengebied maakte Henricus Hondius in 1634. Aan de titel voegde hij toe: Den liefhebberen en reysende luyden tot nut en vermaeck int coper gesneden door Henricus Hondius 1634. De gegevens voor deze Nieuwe Caerte ontleende hij aan verscheidene andere kaarten. Zo is voor de provincie Groningen de kaart van Barthold Wicheringe gebruikt. Er verschenen uitgaven in diverse talen; deze kaart komt uit de Franse editie van 1639.
De Nieuwe Caerte is oorspronkelijk uitgegeven als een langgerekte smalle kaart waarop het hele gebied als één geheel bekeken kon worden. Toen de kaart werd opgenomen in de Mercator-Hondius atlas werd deze in twee stukken verdeeld die onder elkaar op een blad werden gedrukt. Helaas is het Groninger domein, dat centraal lag op de kaart, hierbij ter hoogte van Dam (Appingedam) in tweeën gehakt.
Het kaartbeeld is fraai ingekleurd met randkleuren en heeft eenvoudige versieringen bij de tekstcartouches. De randen zijn gedecoreerd met een sierlijk parellijstje. Op zee zijn allerlei zeilschepen afgebeeld. Rechtsonder is een inzet geplaatst met daarop het vaartraject van de Elbe, lopend van Colmar tot Hamburg.